Leren, gedrag en verandering gebeurt onbewust. Huh?

Ik was een jaar of 25 toen ik voor het eerst een NLP-opleiding* volgde. Een van de basisvooronderstellingen is: Al het leren, gedrag en verandering gebeurt onbewust. Die zorgde voor kortsluiting in mijn hoofd. Ik begreep niet precies wat ermee werd bedoeld. En ik voelde eigenlijk meteen weerstand bij deze stelling. Hoezo gebeurt leren onbewust? Ik had toch zeker veel en heel bewust moeite gedaan voor het halen van mijn bul een aantal jaar daarvoor?

15 jaar later, op 28 november 2017 om precies te zijn, leerde ik deze stelling beter begrijpen. Ik was op een congres waar psycholoog en Nobelprijswinnaar Daniël Kahneman (1934 - 2024) sprak. Vooraf mocht je een vraag voor hem formuleren. Dat soort kansen grijp ik altijd met beide handen aan. Mijn vraag luidde: "Hoe kan het dat mensen bij veranderingen geneigd zijn om vooral de negatieve effecten te zien en minder waarde hechten aan de negatieve effecten van niet veranderen?" Kahneman vertelde dat het onbewuste hierbij allesbepalend is.

Ons menselijk ‘systeem’ is van nature gericht op energie besparen. Niets zo gemakkelijk als een vertrouwde, bekende staat waarin je als vanzelf kunt acteren. En het ‘nu’ is bekend. Dat gebruikt ons onbewuste daarom als referentie. Om naar de toekomst te kijken, heb je je bewuste nodig. Dat vergt veel meer energie. Omdat we dus default op 'energy saving mode' staan, waakt ons onbewuste in de meeste situaties voor verandering en de daarmee gepaarde onzekerheid.

Ons onbewuste is tot enorm veel in staat en daarbij is die ‘energy saving mode’ helemaal geen probleem, maar juist een voordeel. Want stel je voor dat je bij iedere ademhaling of hartslag bewust zou moeten nadenken? Zonder dat je het in de gaten hebt, stuurt je onbewuste vitale organen en spieren aan. Het slaat eindeloos veel herinneringen op. En onbewust leer je vaardigheden die je later weer kunt inzetten. Als je ooit als kind hebt leren schaatsen, heb je jaren later als volwassene, binnen een paar rondjes de slag zo weer te pakken. Dat geldt ook voor conclusies trekken. Als je de logica van een situatie herkent, maak je razendsnel keuzes en ga je tot een actie over.

“Huh?”, hoor ik je denken, “leren doe je toch zeker wel bewust?” Nou, nee dus. Leren gebeurt onbewust. Een mooi voorbeeld is een van de meest basale leerprocessen van ons leven: leren lopen. Daar zijn geen bewuste gedachten en acties aan te pas gekomen in dat kleine koppie. Je dacht niet: “Als ik nou een klein beetje voorover val, net op tijd mijn ene voet voor mijn zwaartepunt zet en dat opnieuw doe met de andere voet, dan kom ik een beetje vooruit. En als ik dat consequent doe, kom ik van de keuken naar de bank zonder te vallen.” Je dacht ook niet: “Laat ik nu mijn bovenbeen optrekken, mijn voet vooruitzetten door de spieren in mijn scheenbeen aan te spannen… etc.' Het enige bewuste aan dit proces was, dat je ergens wilde komen en je je aandacht vestigde op hoe je dat wilde bereiken. Ons onbewuste systeem doet de rest: het leert in dit voorbeeld letterlijk met vallen en opstaan.

Toen ik doorhad hoe ons bewuste en onbewuste écht werken, begreep ik ook die basisvooronderstelling waar ik op mijn 25e zoveel moeite mee had. Sterker nog, inmiddels weet ik dat dit de sleutel is voor presteren en innoveren in je organisatie. De kunst van mensen in beweging krijgen, is de kunst van het werken met het onbewuste. Te vaak zie ik dat dit maar aan het toeval wordt overgelaten. Stel je eens voor dat je vaardigheden hebt om het onbewuste van de mensen in je teams te activeren zodat continu verbeteren vanzelfsprekend wordt. Hoeveel effect zou dat hebben op de innovatiekracht van je organisatie? Hoe je dat doet? Om dat te begrijpen, is het belangrijk om nog beter te weten hoe ons onbewuste werkt. En dat leg ik je graag de komende tijd uit in mijn volgende blogs.

Zeker weten dat je het vervolg niet mist? Volg Erik op LinkedIn!

_{* Neuro-Linguïstisch Programmeren: een methode voor communicatie en persoonlijke ontwikkeling door je bewust te maken van onbewuste processen.}